Ege’de “Azerbaycan’ın Karabağ Bölgesindeki Tarihi Alban
Yapıları” paneli düzenlendiEge Üniversitesi milletlerarasılaşma misyonudoğrultusunda Türk Dünyasına yönelik farklı bahislerde bilimsel etkinliklerdüzenlemeye devam ediyor. Bu kapsamda Ege Üniversitesi (EÜ) Türk DünyasıAraştırmaları Enstitüsü (TDAE) Toplumsal, Ekonomik ve Siyasal Bağlar AnabilimDalı tarafından “Azerbaycan’ın Karabağ Bölgesindeki Tarihi Alban Yapıları”konulu panel düzenlendi. EÜ TDAE Konferans Salonu’nda düzenlenen paneleEÜ Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Banu Yücel, EÜ TDAE Müdürü Prof. Dr.Nadim Macit, akademisyenler ve öğrenciler katıldı. Moderatörlüğünü EÜ TDAETürk Dünyası Toplumsal, Ekonomik ve Siyasal İlgiler Anabilim Kısmı BaşkanıProf. Dr. Vefa Kurban’ın üstlendiği panelde, EÜ Birgivi İlahiyat FakültesiÖğretim Üyesi Prof. Dr. Bekir Zakir Çoban, Tarihçi Prof. Dr. Rizvan Hüseynovkonuşmacı olarak yer aldılar.“Azerbaycan siyasal ve ekonomik açıdan büyük bir değişim yaşamıştır”Panelin açılışında konuşan Prof. Dr. Banu Yücel, “Sizleri SayınRektörümüz ve kendi adıma en içten sevgi ve hürmetlerimle selamlıyorum.Bilindiği üzere, Kafkasya, Türkiye’nin yanı başında yer alan, Karadeniz ileHazar Denizi’nin ortasında bir silsile halindeki Kafkas Dağları boyunca uzananstratejik bir coğrafya olarak bilinmektedir. Sahip olduğu cazip pozisyon sebebiyletarih boyunca üzerinde farklı hesaplar yapılan Kafkasya, üzerinde büyükmücadelelerin de gerçekleştiği bir toprak kesimi olmuştur. Tarihi, lisanı, dini veetnik kümeler bakımından dünyanın en varlıklı bölgelerinden biri olan soğuksavaşı SSCB hâkimiyetinde geçirmiş Kafkasya’da, SSCB’nin çöküşüyle birlikte1991 yılında Güney Kafkasya kanadından Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistanbağımsızlıklarını deklare etmiştir. Soğuk savaşın bitimi ile Kafkasya’nın siyasalve etnik yapısındaki gelişmeler açısından bir dönüm noktası olmuştur. ÖzellikleRus hegemonyasından kurtulmuş bağımsızlığına tekrar kavuşmuş ve GüneyKafkasya’nın parlayan yıldızı olan Azerbaycan, memleketler arası siyasette egemenaktör olarak var olmaya başlamıştır” dedi.Azerbaycan’ın güç nakil güzergahlarının kesiştiği bir noktada olmasınedeniyle bölge ülkelerin ve global güçlerin ekonomik ve politik bir mücadelealanı pozisyonuna geldiğini söz eden Prof. Dr. Yücel, “Soğuk savaş sonrasıAzerbaycan siyasal, ekonomik ve askeri açılardan büyük bir değişim yaşamıştır.Bugün topraklarını işgalden temizlemiş ve toprak bütünlüğünü sağlamıştır. Bupanelde de kardeş ülke Azerbaycan tarihi, farklı bir bakış açısı ile ele alınacaktır.Panel konuşmacılarımız yapacakları sunumlarda Azerbaycan’da bulunan Alban yapılarının bölgedeki tesirlerini irdeleyecektir. Panelin verimli olmasını vekatılımcılarımıza farklı bir akademik bakış açısı kazandırmasında katkısağlamasını umut ediyorum” diye konuştu.“Enstitü olarak Türk Dünyası’nın her sorununu önemsiyoruz”Enstitü Müdürü Prof. Dr. Nadi Macit, “Türk Dünyası AraştırmalarıEnstitüsü olarak Türk Dünyası’nın her sıkıntısını önemsiyoruz. İlmi esaslaradayalı olarak tartışmak, paylaşmak istiyoruz. ‘Tarihi Alban Yapıları’ ifadesiniaçmak lazım. Zira bu husus hassas, bir o kadar da kıymetli bir bahistir.Albanlar birinci Hristiyan topluluklardan biridir. 26 uzunluktan oluşan bu toplumyapısında İskitlerin de yer aldığı bilinmektedir. Farklı periyotlarda merkezigüçlerle işbirliği yaparak Albanlar üzerinde baskı oluşturma, akabinde bunlarıErmeni toplumu olarak gösterme, tarihi yapıtlarını dönüştürme girişimleriüzerinde durulması gereken bir mevzudur Zira dini temaların iç ve dışbağlamından kopartılarak politik-stratejik gayeler için kullanılmasını eleştirmekdin eleştirisi olarak algılanmakta ve istismar edilmektedir. Kimi dini temalarıstratejik atakların eşiği yapma teşebbüsleri tarihin her periyodunda yapılmıştır.Bugün de yapılmaktadır. Hatta bir toplumun dini inançları o toplumun aleyhinedahi kullanılmaktadır. Bu konuya bağlı olarak Albanları ve Alban yapılarınıtarihi durumu çarpıtarak Ermeni dünya tasavvurunun ve siyasetinin aracıyapma teşebbüsünü eleştirmek, tarihi gerçeği ortaya koymak Hıristiyanlığı veyaErmenileri aşağılamak değildir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti laik, demokratikdevlettir. Her inanç ve ibadete saygılıdır. Entelektüel ve etik laikliğin gereği debudur. Şayet bir inanç ve ibadet politik ve stratejik atakların eşiği ve kaldıracıyapılarak insanların canını, malını tahrip etmenin kesimi yapılırsa buna hayırdemek dini ahlakın gereğidir. Bu türlü bir oluşuma karşı bir tenkit getirmek, ilmibir kıymetlendirme yapmak zaruridir” dedi.Moderatör Prof. Dr. Vefa Kurban ise, “Şuşa Ermeni İşgalinden Evvel veSonra” başlıklı bir proje ile yola çıktıklarını ve bu projenin bir diğer projeyeçığır açtığını söyledi. Prof. Dr. Kurban, proje ile Şuşa kentinin tarihi yapılarınınincelenmesi, bölgenin kültürü, sosyo-ekonomik ve siyasi yapılanmasına ilişkinaraştırmanın yapılması ve bölgede yapılacak olan onarım çalışmalarıöncesindeki son durumun tespit edilmesine yönelik olduğunu belirttikten sonrahem Azerbaycan Cumhuriyeti sonları içerisinde hem de bugünkü ErmenistanCumhuriyeti’nin olduğu topraklarda, yani Batı Azerbaycan topraklarında çokfazla Alban yapılarının olduğunun altını çizdi.“Alban devleti tarih boyunca müstakil ve farklı bir devlet olmuştur”Panelde sunum gerçekleştiren Prof. Dr. Bekir Zakir Çoban, “GüneyKafkasya tarih boyunca çeşitli siyasi uğraşlara sahne olmuş bir alandır.Hıristiyanlık ve İslam öncesinde bölgede Yahudilik, paganizm ve Zerdüştilikinançlarının mevcut olduğunu biliyoruz. Bu bölgede Hıristiyanlık ise ilkyüzyıldan itibaren yayılmaya başlayan bir din olmuştur. Ermeniler, Albanlar veGürcüler ortasında havariler periyodundan itibaren Hıristiyanlığın yayıldığı bumilletlerce kabul edilmektedir. Bölgedeki Yahudiliğin de burada Hıristiyanlığın gelişmesinde değerli bir tesiri bulunmaktadır. Bilhassa Ermeniler ve Gürcülerkendilerini Nuh peygamberin soyuna dayandırmaktadırlar. 4’üncü yüzyılınbaşlarında Milan fermanıyla Hıristiyanlığın Roma İmparatorluğunda serbestbırakılması bu bölgeyi de etkilemiş ve kısa mühlet sonra Ermeniler ve Albanlarresmi dinleri olarak Hıristiyanlığı belirlemişlerdir. Lakin Kadıköy Konsilisonrasındaki monofizit-diyofizit ayrılığında Albanların çoğunluğu diyofizitinanca, Ermeniler ise monofizit inanca bağlı kalmıştır. Tarihi çoklarıncabilinmese de Alban devleti milattan evvel 4’üncü yüzyıldan, bölgenin Araphâkimiyetine girdiği 8’nci yüzyıl başlarına kadar Güney Kafkasya’da, şimdikiAzerbaycan topraklarında karar sürmüş bir devlettir. Alban Kilisesi veyaKafkas Alban Kilisesi de miladi 4’üncü yüzyıldan itibaren bu bölgede varlıkgöstermiştir. Ne var ki Hıristiyan Albanlar bilhassa İslam hilafetinin desteğinialan Ermenilerce 8’inci yüzyıldan itibaren Gregoryenleştirilmeye çalışılmış,daha sonra Rus Çarlığı devrinde ise yeniden Ermeni Kilisesinin tahakkümçabalarına maruz kalmışlardır. Her devir Karabağ bölgesini de içine alanAlbanya, Ermenilerin gözünde her daim büyük Ermenistan hayalinin bir parçasıolduğundan, Ermeni Kilisesi ve devleti öncesinde de işgal devrinde deözellikle Karabağ’daki Alban yapılarını, hatta bölgedeki tüm kültürel mirasıkendine maletmek istikametinde bir propaganda gütmektedir. Meğer Alban devletitarih boyunca müstakil ve farklı bir devlet olduğu üzere Alban Kilisesi de ErmeniKilisesinden evvel kurulmuş ve kendine has inanç ve uygulamaları olan birkilisedir” dedi.“Gandzasar Manastırı, asırlarca Alban patriklerinin merkezi olmuştur”Azerbaycan’dan gelen Kafkasya Tarihi Merkezi Lideri Prof. Dr. RizvanHüseynov ise Azerbaycan'ın Doğu Zengezur bölgesinde bulunan AlbanGandzasar (Ganjasar) Manastırı’nın birtakım epigrafik yazıtlarına ait bilimsel birçalışmanın başlangıç sonuçları ile ilgili bir sunum gerçekleştirdi. Prof. Dr.Rizvan Hüseynov, Gandzasar Manastırı’nın, asırlarca Alban patriklerininmerkezi olduğunu vurgulayarak 19’uncu yüzyılın başında Çarlık Rusya'nınKafkasya'ya gelmesinden sonra Alban Bağımsız Kilisesinin kapatıldığını ve malvarlığı, el yazmaları ve cemaatinin ise Etchmiadzin Ermeni Kilisesi'nedevredildiğinin altını çizdi. Prof. Dr. Hüseynov, “Gandzasar Manastırı birçokonarımdan geçmiş ve değişikliklere uğramış ve bu nedenle epigrafik yazıtlarınbüyük bir kısmı yok edilmiş yahut değiştirilmiştir. Kafkasya Tarihi Merkezi,Gandzasar'ın kimi epigrafik yazıtlarının evvelki ve şu anki durumununkarşılaştırmalı bir tahlilini gerçekleştirmiş ve araştırma sonuçlarını tebliğetmiştir. Orta Çağ'da monofizitizmi kabul eden Türkler tarafından oluşturulanbüyük bir Türk mirası ve epigrafi katmanı keşfedilmiştir. Bu Türkler,Karabağ'daki Alban Haçen Prensliği’nin temellerini atmış ve Gandzasar'daruhani bir merkeze sahip olmuşlardır. Gandzasar, uzun yıllar boyunca Albanpatriklerinin makamının bulunduğu yerdir. Tahlil, bir dizi arşiv gereci veyabancı muharrir çalışmasının incelenmesine dayanarak gerçekleştirilmiştir. AlbanGandzasar Patrikhanesi tarihine kısa bir giriş niteliğindedir” dedi. Panel sonunda Prof. Dr. Banu Yücel iştirakçilere günün anısına istinaden“Teşekkür Plaketi” ve armağan verdi.Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı