"Yaşamın Dili"ni Çözmek İçin Çalışmalar Boğaziçi Üniversitesi'nde Başlıyor

Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Arzucan Özgür’ün liderliğinde sürdürülen “Yaşamın Dili” (LifeLU) projesiyle ömrün temel yapı taşlarından olan proteinlerin lisanının, geliştirilecek yapay zekâ algoritmalarıyla çözülmesi hedefleniyor. Avrupa Araştırma Konseyi’nin saygın “Birleştirici Hibe Programı” kapsamına alınan proje başarılı olursa, kanser üzere hastalıkların daha düzgün anlaşılabilmesi için bir yer de oluşturacak.

Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Arzucan Özgür ve takımının “Yaşamın Lisanını Anlamak: Protein Dizilerindeki Lisan Ünitelerini Belirleme ve Karakterize Etme (LifeLU)” projesi Avrupa Komitesi tarafından kurulan Avrupa Araştırma Konseyi’nin “Birleştirici Hibe Programı” kapsamına alındı.

Rekabetçi, saygın program tarafından yaklaşık 2 milyon Euro hibe takviyesi alacak projede, 20 çeşit temel amino asidin oluşturduğu protein lisanının, Boğaziçi Üniversitesi’nde geliştirilecek yapay zekâ algoritmalarıyla çözülmesi için çalışılacak.

“ÇIĞIR AÇICI BİR NİTELİĞE SAHİP”

Proteinlerin insan lisanı üzere anlaşılabilmesi için beş yıl boyunca ağır çalışacaklarını belirten Doç. Dr. Arzucan Özgür, projenin çığır acıcı niteliğini şöyle anlatıyor:

“Proteinler ömrü sürdüren biyolojik süreçlerde değerli rol oynuyor. Amino asit dizileri üç boyutlu moleküller olmalarına karşın metinsel olarak da temsil edilebilir. Öbür bir tabirle protein dizileri, hayatın lisanı olarak söz edilen özel bir lisanla yazılmış metinler olarak düşünülebilir. LifeLU projesinin temel emeli -insan lisanlarındaki sözler gibi- proteinlerin en küçük manalı ünitelerini ve bunların mana ile fonksiyonlarını tespit etmek için yenilikçi metotlar geliştirmek ve ömrün lisanını daha düzgün anlayabilmek için bir temel oluşturmak olarak özetlenebilir. Yüksek riskli bu proje, şayet başarabilirsek çığır acıcı bir niteliğe sahip. Avrupa Araştırma Konseyi’nin Birleştirici Hibe Programı’na seçilmesinin gerisinden da bu şiddetli yapısı yatıyor. Proje takımımızda doktora öğrencilerimiz Gökçe Uludoğan, Burak Suyunu ve Enes Taylan da yer alıyor.”

“DİLİ ÇÖZERSEK KANSER ÜZERE HASTALIKLARI DAHA DÜZGÜN ANLAYABİLİRİZ”

Bilim insanı, proteinlerin lisanını çözmenin beşerler ile temel organik yapıları ortasında bir lisan köprüsü kuracağını tabir ediyor. Bunun günlük hayatlarımızı değiştirilebileceğini belirten Doç. Dr. Özgür, “Proteinlerin bize neler söylediğini anladığımızda bugün hayatlarımızı alt üst edebilen kanser üzere hastalıkları, bedenimizdeki proteinlerin bize söylediklerini okuyarak daha rahat anlayabileceğiz. Tıpkı DNA’daki bazlarda olduğu üzere temel amino asitlerin de harf olarak karşılıkları mevcut. Proteinleri 20 harften oluşan bir alfabe ile yazılmış metinler olarak düşünebiliriz. Bu harflerin grubumuzla geliştireceğimiz yapay zekâ algoritmaları sayesinde hangi manalı sözleri, hatta cümleleri oluşturduğunu anlamak istiyoruz. Bu nedenle projemiz yalnızca bilgisayar mühendisliği değil, moleküler biyoloji üzere birçok farklı alanı da kapsayan disiplinler ortası bir yapıya sahip” diyor.

Doç. Dr. Arzucan Özgür kimdir?

Boğaziçi Üniversitesi Metin Analitiği ve Biyoenformatik Araştırma Laboratuvarı’nın (TABILAB) kurucu üyeleri ortasında yer alan Doç. Dr. Özgür, doktora derecesini 2010’da ABD Michigan Üniversitesi'nde bilgisayar bilimi ve mühendisliği, lisans ve yüksek lisans derecelerini ise sırasıyla 2002 ve 2004 yıllarında Boğaziçi Üniversitesi'nde bilgisayar mühendisliği alanında aldı. Araştırma alanları biyoenformatik ve doğal lisan işlemesi olan bilim insanı, Bilim Akademisi Genç Bilim İnsanı Mükafatı (BAGEP 2016), Türkiye Bilim Akademisi Üstün Başarılı Genç Bilim İnsanı Mükafatı (TÜBA-GEBİP 2019) ve Boğaziçi Üniversitesi Vakfı (BÜVAK) Araştırmada Üstün Muvaffakiyet Ödülü'nü de layık görüldü. Doç. Dr. Arzucan Özgür 2011'den itibaren Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi olarak akademik çalışmalarını sürdürüyor.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı