Tarım Zehirlerinde Alarm: Yasaklı Maddelerin Kullanımı Devam Ediyor

Tarım zehirleri (pestisitler) sebebiyle 2023 yılının birinci yarısında Avrupa Birliği’nden Türkiye kaynaklı 103 bildirim yapıldı. Bildirimlere nazaran ülkemizde yasaklanan pestisitlerin kullanımı hâlâ devam ediyor. Besin güvenliği ve sağlıklı bir gelecek için uğraş eden Zehirsiz Sofralar Platformu, Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan iç pazarda yapılan kontroller ve sonuçlarına dair açıklama bekliyor.

Gıda yahut yemde belirlenen önemli risklere karşı alınan tedbirler konusunda bilgi alışverişini sağlayan RASFF (Gıda ve Yemler için Süratli Alarm Sistemi) 2022 raporunda Türkiye menşeili meyve ve sebzede pestisit kaynaklı 430 bildirim yapmıştı. Bu bildirimlerin sayısı 2023’ün birinci yarısında 103’e ulaştı. Bildirimlerden 80 parti eser hudutta reddedilerek ülkemize iade edildi ve neredeyse yarısı yasaklı pestisit faal hususlarını içeriyor. 

Tablo 1: Bildirimi yapılan faal maddeler

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Resmî Gazete’de yasaklı ilan ettiği faal unsurların ülkemizde kullanımının devam etmesi mevzuya ait gerekli tedbirlerin alınmadığını, kontrollerin kâfi ve uygun formda yapılmadığını, bu hususların piyasadan uygun biçimde toplatılmadığını ve sonuç olarak bir halde hâlâ kullanılabildiğini gösteriyor. 

PAN Milletlerarası Yüksek Tehlikeli Pestisitler Listesi’nde belirtildiği üzere;

• Fenbutatin Oxide, Aldicarb, Chlorothalonil pestisit faal hususları solunduğunda ölümcül; 

• Butachlor, Chlorothalonil, Ethylen Oxide sırasıyla insan kanserojeni, yüksek olasılıkla kanserojen, bilinen/varsayılan kanserojen; 

• Klorprifos, Klorprifos metil, Methiocarb, Aldicarb bal arılarına karşı yüksek seviyede toksik; 

• Propikanazol insan üreme sistemine karşı kuşkulu toksik; Ethylen Oxide insan üreme hücrelerinde kalıtsal mutasyona yol açtığı bilinen hususlardır. 

Türkiye’ye en çok iade edilen eser biber

2023 yılının Ocak - Haziran ayları ortasında biber başta olmak üzere limon, mandalina, domates, greyfurt, nar, portakal, kabak, ayva üzere meyve sebzelerde; ayrıyeten kimyon, kuru nane, sumak üzere baharatlarda ve asma yaprağı, rezene üzere eserlerde limit üzeri pestisit kalıntısı tespit edildi.

Tablo 2: Ürünlerin bildirim sayısı

Bildirimlerde pestisit kokteylleri dikkat çekiyor

Geçtiğimiz yıllarda nardaki tarım zehri bir çocuğun vefatına neden olmuştu. Bildirimlere bakıldığında narda Acetamiprid, Imazalil, Sulfozaflor ve yasaklı olan Propiconazole’un tıpkı anda kullanıldığı görülüyor. Bu sonuç acı sonuçlardan bile ders çıkarılmadığını ortaya koyuyor.

Bildirilen öteki meyve ve sebzede de birden fazla pestisit kullanıldığı dikkat çekiyor. Birden fazla pestisit etkin hususu birbiriyle etkileşime girerek kokteyl tesiri yaratıyor ve böylelikle daha ziyanlı hale gelebiliyor. Yasal düzenlemeler için yapılan toksikolojik çalışmalar sırf tek bir toksik kimyasal unsurun yol açtığı sıhhat problemlerine odaklanıyor. Birebir gün içerisinde farklı besinlerden alınan pestisitleri, tıpkı besinden alınan farklı pestisitleri yahut çevresel yolla maruz kalınan öteki kimyasalları hesaba katmıyor.

Dış pazarda prestij kaybı, iç pazarda kaygı hakim

Rekor düzeylerle tarım zehiri bildirimleri giderek artan Türkiye’nin ziraî üretim potansiyeli yüksek olmasına karşın ticari prestiji ziyan görüyor.

Bildirimlerin artması ve yasaklı pestisitlere dair bildirimlerin devam etmesi ise kontroller konusunda tüketicide kaygı yaratıyor. Tarım ve Orman Bakanlığı pestisit kalıntıları konusunda iç pazarda kontroller yapsa da kontrol sonuçlarının şeffaflıkla paylaşılmaması, ihraç edilen eserlerde pestisit kaynaklı bildirimlerin artması ve kullanımı sonlandırılan pestisitlerle ilgili bildirimlerin bulunması iç pazara sunulan eserlerde daha fazla pestisit bulunabileceğine dair kaygıları artırıyor.

Bakanlık yetkilileri tarafından Besin Güvenliği Bilgi Sistemi’ne (GGBS) ülke genelindeki tüm besin ve yem işletmeleri, bu işletmelere yönelik kontroller, alınan numuneler, numunelerin tahlil sonuçları, işletmelere uygulanan idari cezalar, yaptırımlar, ithalat ve ihracat kayıtları üzere bilgiler giriliyor. Lakin bu bilgiler halkın erişimine açık değil. Avrupa’da olduğu üzere ülkemizde de GGBS datalarının halkın erişimine açılmasını talep eden Zehirsiz Sofralar Platformu son devirde rekor düzeye ulaşan kalıntılı eserlere ve yasaklı faal husus kullanımına ait halkın kaygılarının giderilmesi gerektiğini vurguluyor.

Tarım zehirlerine mahkûm değiliz

Buğday Ekolojik Hayatı Destekleme Derneği ve Zehirsiz Sofralar Platformu çatısı altında faaliyet gösteren Pestisit Aksiyon Ağı’nın tüm canlılara ziyan veren pestisitlerin yasaklanması ve tabiat dostu sistemler ile bunları kullanan üreticilerin desteklenmesi için başlattığı Zehirsiz Kampanya’ya (Change.org/ZehirsizSofralar) bugüne kadar 180 bini aşkın kişi imza takviyesi verdi. Kampanya sayesinde pestisitlerin ziyanları konusunda kamuoyunda farkındalık yaratıldı.

Tarım ve Orman Bakanlığı AB geçiş sürecinde 200’ün üzerinde, kampanya devrinde ise 27 pestisit faal hususunun kullanımını yasakladı. Lakin kampanya talepleri ortasında yer alan Dünya Sıhhat Örgütü’nün “son derece tehlikeli”, “yüksek düzeyde tehlikeli” ve “muhtemel kanserojen” olarak belirlediği 13 faal husustan 9’u hâlâ yasaklanmadı. Zehirsiz Sofralar Platformu, ülkemiz tarımında hâlâ kullanılan 9 pestisit etkin husus ile birlikte başta bebeklerin ve çocukların hormon sistemine ziyan veren; havayı, suyu ve toprağı kirleten pestisitlerin acilen yasaklanması için tüm vatandaşları besininin sorumluluğunu alarak kampanyaya takviye olmaya çağırıyor.

Zehirsiz Sofralar Platformu Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan, Pestisit Aksiyon Ağı tarafından hazırlanan “Zehirsiz Sofralar İçin Yol Haritası”nın dikkate alınmasını talep ediyor. Dünyada ve Türkiye’de pek çok çiftçi zehirsiz besin üretiyor. Sağlıklı bir gelecek için daha fazla ekolojik, ekonomik kayba ve hastalığa sebep olmadan bir stratejik aksiyon planı geliştirmeli; gerçek siyasetler izlenmeli ve böylelikle pestisitlere dayanan konvansiyonel tarım sisteminin, yerini agroekolojik, organik ve onarıcı tarıma bırakması sağlanmalı.