Kanserin tedavisinde kullanılacak yeni nesil moleküller geliştiriliyor

Ege Üniversitesi (EÜ) Fen Fakültesi Biyokimya Kısmı Biyokimya Anabilim Kolu öğretim üyesi Doç. Dr. Alper Akkaya sorumluluğunda, Biyoloji Kısmı Moleküler Biyoloji Anabilim Kısmı öğretim üyesi Doç. Dr. Savaş İzzetoğlu ve Fen Bilimler Enstitüsü Biyokimya Anabilim Kolu yüksek lisans öğrencisi bursiyer Ceyda İtina tarafından yürütülen “Laktik Asit Bakterilerinden Antimikrobiyal Peptid Üretimi ve Prostat Kanserine Karşı Antikanserojenik Tesirlerinin Belirlenmesi” bahisli proje, Türkiye Sıhhat Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) tarafından desteklemeye hak kazandı. Bilimsel çalışmaları Fen Fakültesi Biyoteknoloji Araştırma Laboratuvarında sürdürülen proje ile kanser tedavisi için alternatif bir yaklaşım bulma gereksiniminden hareketle, tedavi gören hastaların yaşadıkları aksileri azaltmak ve nükseden kanser olaylarının önüne geçmek hedefleniyor.

Kanser hastalığına karşı yeni tedavi molekülleri geliştirmeye çalıştıklarını tabir eden Doç. Dr. Alper Akkaya, “Türkiye İstatistik Kurumu  verilerine nazaran en yüksek vefat oranına sahip olan hastalıkların ikincisi kanserdir. Kanserin sebep olduğu vefatlar sadece kanser sebebiyle değil, organlardaki yetmezlik ya da immün sistemin, yani bağışıklık sisteminin çökmesi sonucuyla ortaya çıkan enfeksiyon nedeniyle de gerçekleşir. Kanser konusunda birçok tedavi prosedürü mevcut. Lakin bu tedavi usullerinden bilhassa kemoterapide hastalar yan tesirler nedeniyle çok yıpranıyorlar. Beden, sağlıklı hücrelerin de etkilenmesi sebebiyle kanserle savaşacak gücünü yitirmeye başlıyor. Bu noktadan sonra güzelleşme grafiği düşüyor. Münasebetiyle kanser tedavisinde yeni moleküllere muhtaçlık olduğu ortaya çıkıyor. Biz, biyoteknoloji çerçevesinde yeni tedavi molekülleri geliştirmeye çalışıyoruz. Üzerinde çalıştığımız moleküllere de 'Antimikrobiyal Peptid (AMP)' ismi veriliyor” diye konuştu.

“Peptidler, hücrenin içinden dışına hakikat bir tünel oluşturuyorlar”

Proje ile antimikrobiyal ya da antikanser özellikli yeni peptidler ortaya çıkarmak istediklerini lisana getiren Doç. Dr. Alper Akkaya, “Her canlıda bulunan peptidler, proteinlerin biraz daha küçük yapılı halleridir ve kısa zincirli olmalarına rağmen bedende pek çok vazifeleri bulunur. Hasta olduğumuzda bağışıklık sistemimiz, sistemin proteinleri olan 'İmmünoglobulin E' sentezleyerek bedeni muhafazaya çalışır. Bununla birlikte büyük oranda AMP de sentezler. Çalışmalarımızda mikroorganizmayla, bilhassa bakterilerle kanser hücrelerinin kimi benzerlikleri olduğunu gördük. Bu benzerlik ağır olarak hücre zarı üzerinde birbirleriyle eşleşiyor. Hem bakterilerin hem de kanser hücrelerinde zarın dışarıya bakan üst kısmı yüksek oranda eksi yük içeriyor. Bizim çalıştığımız AMP’lerin iki tesir düzeneği var. Birincisi; AMP hücre içerisine giriyor ve hücre içerisindeki yaşamsal faaliyeti durduracak bir tesirde bulunuyor. İkincisi ise; AMP, hücre zarına geliyor ve zarın kararlılığını bozuyor. Peptidler, hücrenin üzerinde dizilerek hücre zarında tüneller oluşturuyorlar. Böylelikle içeride hücrelerin iç istikrarı bozuluyor. Zira hem dışardan içeriye hem de içeriden dışarıya denetimsiz su, iyon ve küçük moleküllerin giriş-çıkışı gerçekleşiyor. Bu durumda hücre, ömrüne devam edemiyor. Biz, ortadaki benzerliği fark ettiğimiz için antimikrobiyal özellik gösteren bir peptidin, antikanser özellik de gösterebileceğini düşündük. Antikanser peptidler, çok düşük konsantrasyonlarda epeyce tesirli olabiliyorlar. Çalışmalarımız sonucunda yeni bir peptid ortaya çıkarmaya çalışıyoruz. Bunu yaparken mikroorganizmaları belli koşullarda büyüterek bu antimikrobiyal ya da antikanser özellikli peptidleri üretmeye çalışacağız. Elde ettiğimiz sonuçların kaç adedinin bilinip bilinmediğini inceleyeceğiz. Akabinde peptidlerden hangilerinin antikanser özelliği gösterdiği Biyoloji Kısmı Hücre Kültürü Laboratuvarında araştırılacak” dedi.

Doç. Dr. Akkaya, “TÜSEB'den takviye alan bu projemiz, aslında ana projemizin bir kısmıdır. Epeyce geniş bir proje olmasını sağlayan öge, AMP’leri çeşitli şartlara nazaran sınıflandırabilmemizdir. Her özelliğini göz önünde bulundurarak belirlediğimiz AMP’leri çalışmamızın içine yaydık. Çalışacağımız bu küme yalnızca bir taneyken; büyük projede 20 tane ve üçer adet alternatifleri bulunan AMP’ler var. Elimizde 120'ye yakın AMP potansiyeli var. Bunları yalnızca bir kanser cinsine tesiri üzerinde kullanıp bırakamayız. Eserlerimizin hiçbirini heba etmeden, büyük projemizde TÜBİTAK ve EÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü  tarafından desteklenebilecek farklı kanser cinslerine tesirleri üzerine de çalışacağız. Potansiyel bir antikanser peptid kümesi ortaya çıkaracağız. Akabinde tesir düzenekleri belirleyerek, karakterizasyon yapacağız. Son olarak esere hakikat ilerleyeceğiz” diye konuştu.

“Bilim insanlarından maksat molekül bulmalarını isteniyor”

Kanserin bilim dünyasında şimdi bilinmeyen proteinleri kullandığını vurgulayan Moleküler Biyoloji Anabilim Kolu öğretim üyesi Doç. Dr. Savaş İzzetoğlu, “Kanser, tedavisi bir türlü gerçekleştirilemeyen bir hastalık. Zira kanser hücresi, bizim kendi hücremiz. Biz, kendi hücremizin biyolojisini,  biyokimyasını hala bilmiyoruz. Bir hücrenin çalışması için gereken protein sayısı yaklaşık 10 milyar civarında. Bilim dünyası şu anda yaklaşık 1000-1500 proteini biliyor. Geri kalanlar ise hala bilinmiyor. Kanser de bu bilinmeyen proteinleri kullandığı için tedavisi gerçekleştirilemiyor. Tedavilerde istediğimiz sonuçları kolay elde edemiyoruz. Zira kanser hücreleri de boş durmuyor. Daima olarak tedaviye alternatif kendini kurtaracak yollara başvuruyor. Tedavinin kendisini etkilemesini engelliyor. Kanser araştırmaları yapan Dünya Kanser Enstitüsü, bilim insanlarından amaç molekül bulmalarını istiyor. Bu maksat moleküllere karşı ilaç geliştirilmesi gerektiğini söylüyor. Bir kanser hücresi çoğalmak için hücre zarındaki molekülleri kullanıyor. Bir hücre çoğalırken kesinlikle sinyal alması gerekiyor. Sinyali de hücre zarı alıyor. Hücre zarı sinyal almadan içeriye mitojenik etkenleri aktaramaz.  Burada hücre zarına tesir edecek moleküller, çok tesirli gayeler olurlar” dedi.

“Nükseden kanser hadiselerini önlemeye çalışıyoruz”

Hastalığın tedavi sürecinin değerine dikkat çeken Doç. Dr. Savaş İzzetoğlu, “Bizim çalıştığımız AMP’lerde hedefleme sistemi var. Bağlandıkları kanser hücresini bir daha bırakmıyorlar. Bağışıklık sistemimiz de dışarıdan gelen her türlü molekülü ortadan kaldırmak için harekete geçiyor. Biz, AMP’leri bedene verdiğimizde, kan hücrelerinin ve öteki hücrelerin reaksiyonlarına de bakacağız. Antikanser peptidlerinin bir özelliği var: Kanser hücresinde oluşturdukları holler, kemoterapide kullanılan moleküllerin içeriye girmesini kolaylaştırıyor. Biz, buna sinerjik tesir diyoruz. Böylelikle direkt kanserli hücreye giden spesifik bir sistem açmış oluyoruz. Bu da kemoterapik casusların daha düşük ölçüde kullanılmasını sağlıyor. Ayrıyeten bu sistem, radyoterapi ışınlarının da kanserli hücrelere girmelerini kolaylaştırıyor. Böylelikle ‘Sekonder Kanser’ dediğimiz nükseden hadiselerin da bir ölçü önüne geçmeyi hedefliyoruz. Kanser tedavisi, çok sıkıntı olan bir tedavi. Kanserleşmeden sonra insanların aldıkları tedavi imkanları çok acılı bir süreç. Kanser hücreleri dışarıdan verilen her tedavi prosedürlerinden kaçma yolunu buluyorlar. Ayrıyeten radyoterapi, kemoterapi üzere tedaviler, insanların sağlıklı hücrelerini de etkiliyor. Şu anda uygulanan kanser tedavilerinde en büyük sorun bu. O yüzden tedavi sürecinde nokta atışı yapılması gerekiyor. Kanser hücresi aşikâr bir ölçü çoğaldıktan sonra, sağlıklı bağışıklık sistemi hücrelerini de kendi tarafına çekmeye başlıyor. Kanserli hastalar kanserden ötürü değil, sağlıklı hücrelerin yetersizliğinden ötürü hayatlarını kaybediyorlar. O yüzden kanseri, bağışıklık hücrelerini kendi tarafında çevirmeden önce tespit edilebilmesi gerekiyor” diye konuştu.

“Multidisipliner olarak çalışıyoruz”

Biyokimya Anabilim Kolu Yüksek Lisans öğrencisi bursiyer Ceyda İtina ise, “Projemiz birçok bilim kısmını barındırıyor. Örneğin biyoproses çalışmaları, enstrümantal tahlil çalışmaları, mikrobiyolojik çalışmalar, hücre kültürü deneyleri üzere pek çok alanla birlikte multidisipliner olarak çalışıyoruz. Bu zenginlik proje grubumuza ve çalışmalarımıza büyük bir heyecan katıyor. Toplumda birden fazla kişinin karşı karşıya kalarak, acı ya da kayıp yaşadığı bir hastalık için bir tahlil yolu arayışındayız. Bu tahlil yolunun bir kesimi olmak ve topluma hizmet etmek bizim için çok kıymetli ve gurur verici” dedi.

 

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı